A është Kosova e bllokuar në një krizë pa alternativë?

Shkruan: Beqë Cufaj për FAZ

Kosova është një vend që duket sikur ka mbetur e ngecur në fëmijërinë e saj demokratike. Kur stagnimi shndërrohet në formë shteti dhe paaftësia për të vepruar kërcënon gjithçka, as një rini e angazhuar nuk mund të bëjë shumë. Tani bëhet fjalë për gjithçka ose asgjë.

Ndoshta as nuk është gjëja më e keqe që Kosova, në fund të vitit 2025, gjendet sërish përballë një krize. Ndoshta më keq është fakti që kjo nuk e habit më askënd. Dëgjon për një tjetër përpjekje të dështuar për formimin e qeverisë në parlament – dhe njerëzit vetëm ngrenë supet. Dëgjon për një tjetër përplasje diplomatike me aleatë të rëndësishëm – dhe mendon: sigurisht. Dëgjon për një tjetër skandal që as nuk ka mbaruar së treguari – dhe mbetesh pa fjalë, jo sepse nuk ka çfarë të thuhet, por nga lodhja.

Lodhja në një demokraci nuk çon në revoltë apo kryengritje, por në tharje. Kur njerëzit janë thjesht të lodhur, nuk presin më asgjë nga politika. Dhe kur nuk presin më asgjë, ata zhyten në resignacion, në një “realizëm” fatal: nuk çuditen më për asgjë. Kështu stagnimi bëhet formë shteti. Vendi përgjumet.

Për ta kujtuar: Kosova është një shtet i ri në një hapësirë gjeografike të vjetër. Republika është e pavarur që nga viti 2008. Por një normalitet i tillë si në demokracitë e konsoliduara – shumica relativisht stabile, institucione të besueshme, një ton i matur i debatit politik – këtu nuk ekziston. Kjo nuk lidhet me “mentalitetin” e njerëzve, por është pasojë e historisë dhe gjeografisë; rezultat i përvojës së luftës dhe i një ekonomie të brishtë; dhe produkt i ndikimeve të jashtme, si çështja ende e hapur e njohjes së Republikës së Kosovës nga të gjitha 27 shtetet e BE-së dhe, mbi të gjitha, marrëdhënia e pazgjidhur me Serbinë. Politika e brendshme dhe ajo e jashtme në Kosovë nuk janë në sirtarë të ndarë – ato zhvillohen në të njëjtën hapësirë.

Më 28 dhjetor 2025 do të ketë sërish zgjedhje. Askush nuk ka dëshirë për fushatë zgjedhore në fundvit. Por që nga zgjedhjet e 9 shkurtit 2025, fituesi i supozuar nuk ka arritur të sigurojë shumicë parlamentare. Prej muajsh vendi drejtohet nga një qeveri në detyrë. Politika nuk ka qenë e aftë të marrë një vendim në asnjërën drejtim. Për vëzhguesit e jashtëm kjo mund të duket si teatër politik i brendshëm. Për një vend të vogël si Kosova, që duhet t’i përgjigjet pyetjes së madhe të sigurisë dhe anëtarësimit në BE, kjo do të thotë krizë ekzistenciale. Pa shumicë nuk ka qeveri, nuk ka buxhet, nuk ka planifikim afatgjatë, nuk ka reforma të vonuara. Ka vetëm deklarata për shtyp.

Në zgjedhjet e shkurtit pati një fitues, por jo një triumfues. Vetëvendosje mbeti forca më e madhe, pavarësisht humbjeve të ndjeshme. Por kjo nuk mjaftoi për formimin e qeverisë, sepse duhen 61 nga 120 vota në parlament. Shifra 61 nuk është detaj teknik, por kufiri i fortë mes aftësisë për të vepruar dhe paralizës. Kush ka më pak se 61 ulëse, mund të flasë shumë, por nuk mund të qeverisë.

Vështirësitë në formimin e qeverive nuk janë të panjohura as në vende të tjera. Edhe Gjermania ka përjetuar negociata të gjata koalicioni dhe shumica të brishta. Por dallimi është në pasojat. Në Berlin një dështim i parë në zgjedhjen e kancelarit kushton nerva politike. Në Prishtinë, paaftësia e vazhdueshme për të formuar qeveri kushton kapital politik ndaj bashkësisë ndërkombëtare dhe kohë të çmuar për zhvillimin ekonomik. Një republikë që nga lindja e saj lufton për investime, vende pune dhe besueshmëri ndërkombëtare, nuk mund ta përballojë luksin e muajve të tërë stagnim.

Muajt pas zgjedhjeve treguan se sa shpejt politika në Kosovë mund të shndërrohet në ritual. Votime që dështojnë, kandidatë që paraqiten vazhdimisht, negociata pa rezultat. Në një vend që përballet me emigrim të vazhdueshëm, ekonomi të dobët dhe situatë të brishtë sigurie, çdo muaj pa vendim do të thotë tkurrje e së ardhmes. Stagnimi nuk është spektakolar. Është banal. Dhe pikërisht kjo e bën kaq të rrezikshëm. Nuk mbesin barrikada apo makina të djegura. Mbesin projekte të bllokuara. Infrastruktura nuk modernizohet. Reformat nuk nisin. Tenderët nuk trajtohen. Shteti vetëm administron vetveten.

Kosova ka një energji shoqërore që rrallë gjendet në Evropë: popullsi të re, diasporë të madhe dhe financiarisht të fortë, shoqëri civile vitale. Por kjo energji duhet kanalizuar. Nëse politika nuk e bën këtë, ajo gjen rrugë të tjera: emigrim, cinizëm, radikalizim. Një vend mund të jetojë me kriza të përkohshme, por jo me një realitet ku ekzistojnë vetëm kriza.

Presidentja, pas muajsh bllokade politike, shpalli zgjedhje të reja. Ajo e justifikoi këtë edhe financiarisht: buxheti, marrëveshjet ndërkombëtare, kreditë për investime dhe projekte publike – gjithçka ishte ngrirë. Një politikë që sillet vetëm rreth vetes, herët a vonë merr faturën. Dhe këtë faturë nuk e paguajnë partitë, por qytetarët: energji të shtrenjtë, shërbime të dobëta, mungesë vendesh pune.

Albin Kurti nuk u bë rastësisht figura qendrore e kësaj faze paralize. Ai mishëron stilin, gjuhën dhe metodën e saj. Ai beson se fiton peshë politike duke goditur vazhdimisht me “çekanin moral”. Ai e sheh veten në anën e të pastërve dhe të popullit, përballë elitave të vjetra dhe të korruptuara.

Por demokracia nuk është doktrinë e pastërtisë. Ajo është papërsosmëri e organizuar: kompromis, balancë, përulësi ndaj institucioneve. Kush e zëvendëson negociatën me “pastërtinë”, nuk prodhon forcë, por bllokadë. Si opozitar, kjo strategji mund të mobilizojë masa. Si kryeministër i dështuar, ajo kthehet në rutinë toksike që ka nevojë për armiq të rinj për t’u vetëjustifikuar – qoftë media, shoqëria civile apo vetë institucionet.

Izolim dhe humbje besimi

Kosova jeton historikisht, politikisht dhe ekonomikisht nga aleancat. SHBA-të, BE-ja, KFOR-i dhe institucionet perëndimore nuk janë struktura “të huaja”, por pjesë e arkitekturës së brendshme të sigurisë. Kush e injoron këtë, paguan çmim në besim dhe para.

Partnerët në Uashington dhe Bruksel tashmë kanë reaguar. Dialogu strategjik me SHBA-të është pezulluar. BE-ja mban masa ndëshkuese ndaj qeverisë Kurti dhe i kushtëzon fondet me reforma të parealizuara. Kosova rrezikon izolim dhe humbje financiare.

Zgjedhje për normalitet

Më 28 dhjetor, votuesit nuk do të vendosin thjesht kush qeveris. Ata do të vendosin nëse Kosova bëhet sërish e qeverisshme. Nëse politika kthehet në punë dhe jo në vetë-inskenim të përhershëm.

Kosovës i duhet pjekuri politike minimale:

Koalicionet nuk janë turp, por thelbi i demokracisë.

Institucionet nuk janë vegla pushteti, por shtëpia jonë e përbashkët.

Aleatët perëndimorë nuk janë spektatorë, por pjesë e sigurisë sonë.

Nëse zgjedhësit zgjedhin përgjegjësinë dhe jo zhurmën, mund të nisë diçka e re. Jo shpëtim i madh, por diçka shumë më e çmuar: normaliteti.